VOLLEDIG NATUURINCLUSIEF
Lunteren heeft meest duurzame onderstation van Nederland
Om meer treinen te laten rijden op het traject tussen Amersfoort en Ede-Wageningen, was een onderstation nodig. Hierin wordt de wisselspanning automatisch omgezet in gelijkspanning van 1500 volt, wat nodig is voor de treinenloop. Onderstations zijn meestal geen opvallende gebouwtjes, maar dat is nu anders. Jost Lieuwen, projectmanager bij ProRail: ‘Dit is een mooi gebouw met meerwaarde voor de omgeving. Bovendien is het een van de meest duurzame onderstations van Nederland.’
Zoektocht naar locatie
‘Het heeft wel wat voeten in de aarde gehad voordat het gebouw er stond’, vertelt Sjaak den Breeje, senior-adviseur tractie-energievoorziening en projectmanager bij Movares. ‘ProRail had ons gevraagd een netanalyse uit te voeren omdat de vervoerder met meer treinen op dit baanvak wilde gaan rijden. Hieruit bleek dat daar met een extra onderstation voldoende capaciteit voor zou zijn. De beste locatie voor dit onderstation was bij het station van Lunteren, maar daar waren buurtbewoners het om diverse redenen niet mee eens. Het zou onder meer een te groot gebouw zijn en brandgevaarlijk. ProRail moest daarom op zoek naar een andere locatie en vond die op een boerenerf in de buurt van Barneveld. Dit is bovendien een zeer geschikte locatie mocht er ooit tussen Barneveld en Ede een kwartiersdienst komen.’
Fraaie zaagtandconstructie
Architect Edwin Megens van studioSK/Movares heeft een ontwerp gemaakt dat past in deze landelijke omgeving. In de gevel van het onderstation wordt door verschillende metseltechnieken subtiel het profiel van een boerenschuur nagebootst. Het gebouw heeft geen puntdak zoals omliggende schuren, maar door het zogenoemde zaagtandmetselwerk oogt de gevel wel als een puntdak. Jost: ‘De zaagtandconstructie is echt heel fraai! Het ziet er mooi uit, past in de omgeving en we merkten dat de metselaars het bovendien heel leuk vonden om dit zo uit te voeren.’ Edwin: ‘Baksteen is het materiaal van het platteland: alle schuren zijn opgebouwd uit rode baksteen. Bovendien is het ontzettend circulair. Voor dit project is bewust gekozen voor nieuwe bakstenen in plaats van stenen te hergebruiken. Dat lijkt minder duurzaam, maar voor de nieuwe stenen waren minder transportbewegingen nodig. Dit maakte het toch de meest duurzame optie. Gemeente Ede – waar dit buitengebied onder valt – heeft heel hoge duurzaamheidseisen; met deze constructie en door minder CO2-uitstoot voor het vervoer, konden we aan een flink deel van die eisen voldoen.’
Dit is een mooi gebouw met meerwaarde voor de omgeving. Bovendien is het een van de meest duurzame onderstations van Nederland
JOST LIEUWEN | PROJECTMANAGER PRORAIL
Volledig natuurinclusief
De wens was het onderstation volledig natuurinclusief te bouwen. ‘Dat houdt meer in dan nestkastjes inmetselen en duurzaam materiaal gebruiken’, zegt Edwin. ‘ProRail is druk bezig met het ontwerpen van modulaire en circulaire technische gebouwen, waaronder ook een onderstation. Dat sluit hier perfect op aan, maar is nu nog in ontwikkeling. Voor deze opdracht moesten we met elkaar versnellen. Dat is gelukt door de detailengineering voor de uitvoering bij de aannemer neer te leggen, bij BAM. Door de zoektocht naar een nieuwe locatie was de planning uitgelopen en met het oog op de nieuwe dienstregeling moest het onderstation eind 2022 gereed zijn. In de vaart van dit project was dit de snelste manier om het voor elkaar te krijgen. Wij hebben een voorzet gedaan wat betreft plattegrond, indeling, de materialen en een aantal principedetails. Dat is de markt opgegaan en BAM heeft dit heel goed opgepakt!’
Duurzame installaties
‘Qua installaties is het een standaard onderstation’, zegt Sjaak. ‘Edwin en ik zijn gaan kijken hoe alle installaties zo compact mogelijk zouden passen in de beschikbare ruimte. We wilden een strak ‘blokkendoosje’ met zo min mogelijk openingen om de ventilatie te concentreren en zonder puntdak, omdat dat extra ruimte zou innemen. Met een zo natuurlijk mogelijke ventilatie zijn er minder gebouweigen klimaatinstallaties nodig, wat scheelt in verbruik en in geluid. Ook zoiets: bouw je een verwarming in voor de monteur die af en toe langskomt of volstaat een straalpaneeltje dat snel aan en uit te zetten is en minder energie verbruikt? Zo zijn we continu aan het finetunen geweest.’ Jost: ‘Deze duurzaamheidszoektocht past helemaal bij de ambities van ProRail, maar is in dit geval versneld door gemeente Ede. En dit heeft heel wat opgeleverd.’
Weidevogels broeden in kiezels
Naast de bakstenen en de ventilatie is ook het binnenwerk zeer duurzaam. De dragende binnenwanden zijn gemaakt van Cross Laminated Timber (CLT), hout dat op een energiezuinige manier wordt gemaakt en een brandwerende functie heeft. Edwin: ‘Vaak wordt gezegd dat je geen onderstation kunt bouwen met houten wanden. Dat dat wel kan, is nu aangetoond en kan dus ook bij andere ontwerpen.’ Samen met de ecologen en landschapsarchitecten heeft Movares een natuurinclusief inpassingsplan gemaakt en voorzieningen voor dieren. De verlichting is diervriendelijk, er zijn vleermuishotels en mussenkasten in de gevels en weidevogels kunnen nesten bouwen in het grind op het dak. ‘Een grappig detail is dat weidevogels graag in kiezels broeden’, zegt Edwin, ‘terwijl in stedelijk gebied een groendak met bijvoorbeeld sedum beter past. We hebben de dakranden iets hoger gemaakt voor extra beschutting.’
INSECTENKAST
VLEERMUISHOTELS
GRIND OP DAK TBV WEIDEVOGELS
CROSS LAMINATED TIMBER (CLT)
Van tractie tot landschapsarchitectuur
‘Door in alle onderdelen van dit gebouw en de bouw ervan op zoek te gaan naar de duurzame details, is dit het meest duurzame en circulaire onderstation van Nederland geworden’, zegt Jost. ‘Met een enorme reductie in uitstoot ten opzichte van traditionele bouw. We hebben hier veel van geleerd, wat we ook weer kunnen toepassen in andere projecten. Ik ben blij met de samenwerking. Die was van het begin af aan heel prettig. Er komt veel kijken bij een onderstation, meer dan je zou denken: het gaat om tractie, kabels en leidingen, conditioneringsonderzoeken, grondonderzoeken, bouwkunde, ecologie, landschapsarchitectuur. En dan was er ook nog de zoektocht naar de locatie. Dankzij de prettige samenwerking hebben we belangrijke stappen gezet en met een mooi resultaat.’
Contact
Heeft u naar aanleiding van dit artikel nog vragen, of wilt u met één van de experts van gedachten wisselen? Neem dan gerust contact op.
Jost Lieuwen Projectmanager ProRail
Sjaak den Breeje Projectmanager Movares
Edwin Megens Architect studioSK/Movares