MICHIEL BIKKER | PRORAIL
Dijksgracht groene entree Amsterdam
Hoe kun je in een stad als Amsterdam, een stad die verdicht en waar het spoor intensiveert, meer ruimte geven aan de natuur? Want dat is wat er gedaan wordt rond de Dijksgracht in het project PHS Amsterdam. Met het oog op een robuust spoor wordt op het emplacement bij Dijksgracht een groot aantal sporen opgeheven; de resterende sporen worden ingebed in bijna 40.000 m2 aan natuur. Wie straks met de trein van Utrecht naar Amsterdam reist, krijgt vlak voor Amsterdam Centraal een prachtige ‘groene entree’. Michiel Bikker, technisch manager bij ProRail: ‘Een kans als deze krijg je maar één keer in de 40-50 jaar. Je kunt infrastructuur niet los zien van de omgeving en het is geweldig dat we een dichtbebouwde stad als Amsterdam meer natuurinclusief kunnen maken. Dit levert echt meerwaarde op voor de omgeving!’
Verbinden, verbeteren verduurzamen
Emplacement Dijksgracht ligt in het oostelijk havengebied dat eind 19e eeuw is aangelegd voor de handel met Indië. Hier vond de overslag plaats van goederen die door grote zeeschepen aangevoerd werden. In de 20e eeuw kreeg Dijksgracht een functie als behandel- en opstelterrein. Door diverse ontwikkelingen werd deze functie steeds minder passend en werden alternatieve opstellocaties ontwikkeld met als gevolg dat het grote rangeerterrein er de laatste jaren wat verlaten bij lag. Treinen staan nu op Dijksgracht vaak stil vlak voordat ze Amsterdam Centraal kunnen binnenrijden omdat ze moeten wachten op het omzetten van een wissel. Bikker: ‘Als ProRail willen we in het kader van het Programma Hoogfrequent Spoor sneller en efficiënter spoorverkeer en liefst zoveel mogelijk ‘corridor rijden’, elke 10 minuten een trein. De ligging van sporen wordt gewijzigd, het rangeerterrein vervalt grotendeels en de vrijkomende ruimte wordt landschappelijk ingericht. Het opheffen en vergroenen van een deel van het emplacement, minder wissels en de nieuwe vrije kruising waardoor treinen niet meer op elkaar hoeven wachten, bieden een hele mooie kans om ons motto ‘verbinden, verbeteren, verduurzamen’ concreet te maken.’
Ambitiedocument
ProRail vroeg architecten en landschapsontwerpers van studioSK (ontwerpstudio Movares) in samenwerking met de gemeente een ambitiedocument op te stellen voor de herinrichting en transformatie van het hele gebied rondom Amsterdam Centraal. ‘Ik reis elke dag met de trein tussen Amsterdam en Utrecht en zie groen als een decor langs de sporen. Vlak voor Amsterdam Centraal is er dan die lege vlakte, het huidige rangeerterrein’, vertelt architect Paul van der Ree. ‘Opeens viel het kwartje bij onze ontwerpers: dit wordt ‘m.’ Landschapsontwerper Anouk Ruijters vertelt: ‘Met beplanting, schanskorven en diverse ecologische voorzieningen om de biodiversiteit te versterken, krijgt dit gebied een landschappelijke inrichting. Geweldig dat we in de stad zoveel ruimte groen kunnen inrichten en daardoor echt kwaliteit kunnen toevoegen. Omwonenden zijn daar oprecht blij mee. Omdat het om een emplacement gaat, zie je in de inrichting spoorse elementen terug. De stenen in de schanskorven verwijzen naar het ballastbed, het cortenstaal naar het rauwe karakter van het voormalige haven- en industriegebied en dit vormt een mooi contrast met het groen. Tussen de sporen gebruiken we ruigere, wildere beplanting en in de parkzone langs het water van de Dijksgracht gebruiken we ‘zachter’ groen zoals siergrassen en solitaire bomen. Het is een uitgebalanceerd geheel met groen als verbindende factor.’ Bikker: ‘Nu we een duidelijke visie hebben, kunnen we een entree van de stad realiseren met als het ware een groene rivier, een groen welkom in de stad bijna tot aan de voordeur. Bijzonder hier dat je het aan de ene kant stedelijk aansluit bij wat er al is, met schanskorven en damwanden, en aan de andere kant bij het water. Je hebt vrijwel nooit zoveel ruimte die je anders kunt inrichten en die ook echt van functie kan veranderen.’
Biodiversiteit
Architect Charlotte Kok ontwerpt de technische gebouwen, ook vanuit de landschappelijke visie. ‘Dit is echt een heel mooi multidisciplinair project waarbij we steeds samen zoeken naar mogelijkheden. En, het is echt heel bijzonder dat ProRail ruimte beschikbaar stelt aan de stad.’ Van der Ree noemt het het mooiste project waar hij ooit aan gewerkt heeft. ‘Het is uniek dat er zoveel ruimte vrijkomt voor biodiversiteit door procesoptimalisatie op het spoor. Een deel van de grond tussen het spoor en de Dijksgracht wordt prachtig groen ingericht en kan door de gemeente als openbaar park benut gaan worden. Het gebied wordt geen ‘restruimte’ en wordt ook niet verkocht aan projectontwikkelaars. In dit project laat ProRail zien dat zij duurzaamheid en samen maatschappelijke meerwaarde bereiken belangrijk vinden. Er is lang nagedacht over duurzaamheid en natuurinclusief ontwerpen en nu krijgt dat echt vorm in een druk dichtbebouwd stedelijk gebied als Amsterdam. Dat vind ik geweldig!’
Doorzettingsvermogen
Dit alles heeft wel doorzettingsvermogen gevraagd van de betrokken partijen. Bikker: ‘Wil je naar natuurinclusief, dan moeten de contracten worden aangepast en daar is tijd voor nodig. Het was ook een zoektocht hoe we hier beheertechnisch mee moeten omgaan. In huidige onderhoudscontracten worden de groene bermen schraal gehouden en vrij van structurele beplanting. Dat wordt nu totaal anders.’ Van der Ree: ‘Je moet mensen eerst meekrijgen om vanuit een andere visie en ander toekomstperspectief te gaan denken. De inspiratie vanuit Bureau Spoorbouwmeester werkte daarbij stimulerend. Specialisten van seinwezen en grondmechanica denken anders dan landschapsarchitecten. En alleen sámen werkt het… gelukkig zijn we gewend met elkaar de puzzel op te lossen en het liefst moeilijke puzzels.’ Volgens Bikker is het gelukt door alles terug te brengen tot de feiten en samen te zoeken naar mogelijkheden. Soms was een aanpassing nodig zoals een sein of een schanskorfwand verplaatsen omdat bomen het zicht belemmerden. Bikker: ‘Het grappige is dat de aannemers onze plannen heel logisch vinden. En, heel belangrijk: omwonenden zijn enthousiast. Natuurlijk zijn er vragen over geluid en trillingen vanuit de omgeving. Enige hinder zal er zijn, maar altijd in overleg met de omgeving. Ik ben ervan overtuigd dat we met dit bijzondere project de leefbaarheid en aantrekkelijkheid verhogen.’
Contact
Heeft u naar aanleiding dit artikel nog vragen, of wilt u met een van de experts van gedachten wisselen? Neem dan gerust contact met hen op.
Michiel Bikker technisch manager ProRail
Paul van der Ree architect studioSK, Movares
Anouk Ruijters landschapsontwerper studioSK, Movares
Charlotte Kok architect studioSK, Movares
Samenwerking
Investeren in spoorinfrastructuur is van essentieel belang om de stad Amsterdam bereikbaar en aantrekkelijk te houden – nu en in de toekomst. ProRail werkt in het project samen met de gemeente Amsterdam, NS, ingenieursbureaus Arcadis en Movares, architectenbureaus ZJA, studioSK en Braaksma & Roos en diverse aannemers.
Disclaimer
Als de vrije kruising gereed is, is er veel ruimte voor groen. Hiervoor liggen ontwerpen klaar. Hoe het gebied er in 2028 precies uit gaat zien is nog niet bekend.